Een veel gehoorde verzuchting in Nederland is de trage totstandkoming van grote projecten in Nederland. Waar in Nederland een project als de Spoortunnel door Delft nu al ruim 20 jaren in beslag neemt, leggen ze in China binnen enkele jaren honderden kilometers metro aan ten behoeve van de Wereldexpo. ‘leuk en aardig, maar we willen hier toch geen Chinese toestanden, waar honderden bewoners worden verjaagd om plaats te maken voor ‘het grotere belang‘? Maar hoe moet het dan? Om in Nederland grote projecten effectief te ontwikkelen is een transitie nodig naar een ander samenlevingsmodel.
Groot versus klein belang
Management van grote projecten in Nederland is ‘opereren op het snijvlak van orde en chaos’, zo beweerde afgelopen woensdag professor Geert Teisman, hoogleraar bestuurskunde aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. Waar in China alleen het grotere belang telt, is in Nederland (gelukkig maar) het individuele belang steeds belangrijker geworden. Dat leidt tot een toenemende mate van complexiteit bij het ontwikkelen van projecten. En daarom hebben we in Nederland inspraakprocedures, bezwaartermijnen, bestemmingsplanprocedures, etc, om alle individuele belangen te bewaken. Maar de weerstand tegen dit oerwoud van regelgeving groeit en de vraag is of het allemaal niet een schijnvertoning is. Wordt het individu wel écht gehoord? En gaat dat ‘gepolder’ met compromissen als uitkomst niet ten koste van de ruimtelijke kwaliteit?
Recht
Hoewel het individu dus in Nederland weliswaar veel aandacht krijgt wordt het beleid feitelijk nog net zo centraal gestuurd als in China. Daardoor komt de nadruk tijdens het proces vooral te liggen op problemen, verdedigen van het eigen belang of het traineren van een project. Dit leidt tot moeizame, vertragende, kostenoverschrijdende en energievretende processen. Hoe verleggen we de nadruk naar samenwerking, versnelling, lange termijn besparingen en blijdschap?
Bottleneck of nieuw hart?
Dat vergt een andere vorm van beleidsontwikkeling: geen ‘Chinees-centraal-gestuurde’ gebiedsontwikkeling (ten koste van het individu), geen ‘Centraal-compromis-gestuurde’ gebiedsontwikkeling (ten koste van budget en tijd) maar een op ‘Inspiratie-gebaseerde-zelfsturende’ gebiedsontwikkeling. Het gaat bij deze laatste variant om een inspirerende start: ‘Een verdubbeling van spoorcapaciteit biedt kansen voor Delft in een beter bereikbare Zuidvleugel’. Voel het verschil met: ‘Het viaduct door Delft moet verdubbeld want de Delftse Bottleneck is een bedreiging voor de bereikbaarheid van de Randstad’. Een start met een aanlokkelijk perspectief, zonder directe oplossing, vergroot de kans op actieve medewerking en deelname door bewoners.
Onderop wordt bovenop
Dat vergt een andere manier van planvorming, een andere manier van exploitatie maar vooral een ander proces. De overheid stuurt meer op metaniveau door te inspireren. Overheid, private partijen en burgers komen samen tot een plan. Daaruit volgt misschien het beleid. De volgorde doet er niet meer toe. Inspiratie kan ook van onderop komen. Onderop wordt misschien ook eens bovenop. Het gaat om de spelers in plaats van de regels. Dát zorgt er voor dat plannen ieders belangen dienen. En dat ze snel en kosten-efficiënt tot uitvoering komen. We moeten toe naar een pro-actieve en participatieve democratie: de Doe-Het-SamenLeving!
